عسر و حرج

عسر و حرج به معنای سختی و مشقت  و دشواری است. در واقع به هر عملی که شخص را به تنگنا و دشواری بیاندازد و انجام یا تحملش برای او سخت و مشقت بار باشد، عسر و حرج  می گویند.

 نمونه بارز آن سختی و مشقت زن در زندگی مشترک است. که در صورت اثبات در دادگاه، منجر به صدور حکم طلاق می‌شود.

عسر و حرج در قانون مدنی

همان طور که بیان شد، مصداق بارز عسر و حرج، مشقت و سختی زن در زندگی مشترک و امکان تقاضای طلاق توسط زوجه است. که در مواد (۱۱۱۹ و ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی) مقرر شده است. و احراز آن برعهده‌ی دادگاه است.

قانونگذار ما در تبصره‌ی ماده‌ی ۱۱۳۰ از قانون مدنی، موضوع را اینگونه تعریف کرده است:

«به‌وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد».

پس عسر و حرج  مفهومی عرفی است و به همین دلیل قانونگذار به ذکر مصادیق تمثیلی آن پرداخته است. مانند؛

• سوءِ معاشرت شوهر

که می‫تواند از مصادیق سوءِ رفتار وی تلقی شود.

مواردی که در قانون به‌عنوان مصادیق تمثیلی از مفهوم عسر و حرج نام برده شده است، عبارتند از:

1. ترک زندگی خانواده توسط شوهر حداقل به مدت شش ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب بدون عذر موجه.
2. اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا ابتلای او به مشروبات الکلی و امتناع زوج از ترک آنها یا عدم امکان الزام شوهر به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است.
3. محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر.
4. ضرب و جرح یا فحاشی یا هرگونه سوءِرفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زن قابل تحمل نباشد.
5. ابتلای شوهر به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا مسری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگر که زندگی زوجین را مختل کند، مثل بیماری سارس یا ایدز.

اثبات عسر و حرج

نکته‌ی مهم  برای تقاضای طلاق به‌ این واسطه این است که؛

• با اثبات مصادیق عسر و حرج و احراز آن در دادگاه،
• قاضی را برای صدور حکم طلاق به‌واسطه عسر و حرج مجاب کنیم.

نکته دیگر اینکه باید در هنگام مراجعه زن به دادگاه سببی که برای زن عسر و حرج ایجاد کرده موجود باشدو از بین نرفته باشد.

در خصوص موضوع عسر و حرج به‌واسطه‌ی ترک انفاق

  اثبات «ترک انفاق» که موجب تنگدستی و قرار گرفتن زن در وضعیت عسر و حرج می‫شود؛

• با ادله‌ی متعدد (حکم قطعی مبنی بر الزام بر تأدیه‌ی نفقه، حکم قطعی کیفری مبنی بر ترک انفاق توسط زوج به استناد ماده‌ی ۵۳ قانون حمایت از خانواده) امکان‌پذیر است.

در خصوص موضوع عسر و حرج به‌ واسطه‌ی اعتیاد همسر

چنانچه در این رابطه حکمی مبنی بر محکومیت زوج صادر یا پرونده‌ی قضایی مطرح باشد یا استناد به سوابق بستری شدن زوج در کمپ‌های ترک اعتیاد، تمامی این سوابق ادله‫ای برای اثبات عسر و حرج به خاطر اعتیاد خواهد بود.

 در خصوص اثبات عسر و حرج به‌واسطه‌ی سوءِ رفتار زوج

•  سوابق شکایت از زوج توسط زوجه یا احکام صادره در این خصوص، احراز عسر و حرج توسط دادگاه را سهل‌تر خواهد نمود.
• زیرا برعهده‌ی مدعی (زوجه) است تا با تمسک بر ادله‌ی اثبات دعوی به اثبات موضوع بپردازد.
• و بتواند عسر و حرج خود را در دادگاه ثابت کند.
• و در این بین وجود احکام قضایی و کیفری  متعدد راه را برای اثبات عسر و حرج هموارتر می‫کند.

طلاق ناشی از عسر حرج، بائن است یا رجعی؟

طلاق  بر دو قسم بائن و رجعی است. در طلاق رجعی، زوج  میتواند  در ایام عده  به زوجه  رجوع کند ولی در طلاق بائن مرد حق رجوع ندارد.

نوع طلاق ناشی از عسر و حرج از نوع بائن می باشد.

• زیرا  اگر  زوج حق رجوع به زوجه جهت ادامه زندگی مشترک را ‌داشت.
• صدور حکم طلاق به درخواست زوجه کاری بیهوده میشد.
• چون با رجوع زوج مجددا وضعیت دشوار زندگی برای زوجه اعاده و  بر وی تحمیل می‌شد.

رضایت شوهر در طلاق ناشی از عسر و حرج

در طلاق ناشی از عسر و حرج، رضایت یا عدم رضایت مرد در طلاق موثر نیست و زن با  اثبات شرایط مذکور در ماده ی 1130، می تواند طلاق بگیرد.

طلاق عسر و حرج به واسطه نشوز شوهر

بنا بر نظر اکثریت، عدم ایفای وظایف زناشویی از ناحیه شوهر هم ممکن است برای زوجه عسر و حرج ایجاد نماید. لذا زن می‌تواند به این استناد تقاضای طلاق کند و اگر عسر و حرج وی ثابت شود حکم طلاق نیز صادر می‌شود.

عسر و حرج در ازدواج موقت

در ازدواج موقت نیز، در مواردی که ادامه زوجیت موقت برای زوجه ایجاد مشقت و دشواری کند. و این موضوع در دادگاه ثابت شود در این صورت دادگاه می‌تواند حکم به اجبار زوج به بذل بقیه مدت باقیمانده از ازدواج موقت کند. و اگر این امر ممکن نشود حکم به انحلال زوجیت و قطع مابقی مدت ازدواج صادر می‌شود.

فاطمه بیات (وکیل پایه یک دادگستری)

#کراهت زوجه#حق طلاق#سختی و مشقت زوجه