توهین و افترا
توهین و افترا از جرائم قابل پیگرد قانونی هستند و قانون گذار برای این جرائم مجازات در قانون پیش بینی کرده است. توهین و افترا به شرح ذیل است؛
توهین را می‌توان به لحاظ مواد قانونی به توهین ساده و مشدّد تقسیم بندی نمود.
توهین
- توهین ساده در ماده ۶۰۸ و توهین مشدّد در ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) پیش‌بینی شده است.
- این جرایم از جرایم مطلق محسوب می‌شوند .
- یعنی به صرف اینکه لفظ توهین آمیز ادا شود بدون نیاز به وقوع نتیجه _که همان ناراحتی طرف مقابل است _ جرم تحقق یافته است.
- البته در هر دو مورد آگاهی توهین کننده به معنای عرفی لفظی که بیان میکند شرط است.
- در توهین ساده تفاوتی میان اشخاص مختلفی که مورد توهین قرار می‌گیرند وجود ندارد .
- در توهین مشدّد می‌بایست براساس سِمَت طرف مقابل این امر صورت پذیرد.
مواد زیر به ترتیب به توهین ساده و مشدد اشاره دارد:
ماده ۶۰۸ – «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه هزار‌تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.»
ماده ۶۰۹ – «هر کس با توجه به سمت، یکی از روسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهوری یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا‌نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و‌شهرداریها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین نماید به سه تا شش ماه حبس و یا تا (۷۴) ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای‌نقدی محکوم میشود.»
شرایط تحقق توهین
شرایطی که برای توهین آمیز تلقی شدن رفتار مرتکب ضرورت دارد، به شرح زیر است:
1- توهین غالباً به صورت گفتار (شفاهی یا مکتوب) محقق میشود.
اما گاهی نیز از طریق انجام دادن یک فعل، بدون استعمال لفظ محقق میشود. مانند پرتاب کردن آب دهان به صورت شخص دیگر یا انجام دادن حرکاتی که در اصطلاح عامیانه، به آن شکلک درآوردن می‌گویند.
2- رفتارمرتکب باید توهین‌آمیز باشد که با توجه به عرف (از لحاظ زمان و مکان و طبقه اجتماعی مخاطب) سنجیده میشود.
3- مخاطب توهین باید فرد معینی باشد و در صورتی که به جمعی توهین شود، باید به گونه‌ای باشد که بتوان آن را به تک تک افراد جمع قابل انتساب دانست.
4- مخاطب توهین باید زنده باشد. (استثنائا در توهینی که موجب قذف میشود، حیات مخاطب شرط نیست)
5- توهین باید صریح باشد و نمی‌توان بر اساس تفسیرپذیر بودن یک کلام، گوینده یا نویسنده آن را به اتهام توهین تعقیب کرد.
- بنابراین با کنایه سخن گفتن، اصولا موجب تحقق بزه توهین نمی‌شود،
- مگر آن که کنایه به وضوح بیان‌کننده مقصود گوینده باشد
- و شنوندگان به‌سرعت و بی‌واسطه متوجه شوند که گوینده چه کسی را طرف اهانت قرار داده است.
6- برای تحقق جرمِ توهین لازم نیست که مخاطب حتما ناراحت شود و احساس تحقیر کند.
همین که رفتار یا گفتار توهین‌آمیز، شرایط ذکرشده را داشته باشد، موجبات محکومیت توهین‌کننده فراهم است.
افترا
تهمت و افترا در اصطلاح حقوقی عبارت است از اینکه فردی جرمی را به دیگری نسبت دهد؛بدون آن که قادر به اثبات آن باشد.
در حقیقت افترا فعلی است که تهمت‌زننده برای متهم کردن افراد، وسایل و ادوات جرم را به نوعی به شخص منتسب کند یا در منزل یا در جیب یا در وسایلی که مربوط به آن شخص است، قرار دهد.
ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی در این زمینه بیان می دارد:
«هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحا نسبت دهد یا آنها را منتشر کند که مطابق قانون آن امر جرم محسوب میشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت کند، جز در مواردی که موجب حد است، به یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.»
تفاوت توهین با افترا
توهین زمانی اتفاق می‌افتد که هتک حرمتی به فردی صورت گیرد و این هتک حرمت لزوما نباید فعل مجرمانه‌‌‌ای باشد.
مثلا اگر شخصی را با الفاظ رکیک مورد توهین قرار دهند، این عمل توهین و هتک حرمت محسوب میشود والبته قانون گذار برای آن مجازاتی نیز پیش بینی کرده است.
اما افترا به این معناست که شخصی به نفر دیگر نسبتی را بدهد که ضمن توهین آمیز بودن، واقعیت نداشته باشد. به طور مثال اگر به شخصی نسبت کلاهبردار بودن بزنیم، در حالی که ثابت شود وی به هیچ وجه کلاهبردار نبوده است، جرم افترا اتفاق افتاده است.
بنابراین افترا بر اساس ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، عبارت از نسبت دادن جرمی به دیگری، به گونه‌ای که نسبت‌دهنده نتواند درستی استناد و ادعای خود را ثابت کند، می باشد .
مانند این که فردی در تارنمای خود ادعا کند که فلان شخص معروف، مرتکب جرم اختلاس شده است. حال اگر نتواند اثبات کند که آن شخص اختلاس کرده، به لحاظ وارد کردن تهمت ناروا به دیگران، به عنوان مفتری (کسی که به دیگری تهمت زده است) قابل تعقیب خواهد بود.
افترای خاص
- یک نوع خاص از افترا وجود دارد که «قذف» نامیده میشود و مجازات آن سنگین‌تر از افترای عادی است.
- بر اساس ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی: « قذف عبارت است از نسبت دادن جرایم جنسی به شخص دیگر، هرچند مرده باشد.»
- قذف را نیز می‌توان داخل در اقدامات توهین‌آمیز دانست با این تفاوت که مجازات آن حدی محسوب شده و ثابت می‌باشد .(۸۰ ضربه شلاق حدی)
- قذف در موارد خاصی، با ویژگی‌های منحصر به فرد خود در قانون مجازات اسلامی، محقق میشود.
- حد قذف ۸۰ ضربه شلاق است .
- حد قذف به‌طور ثابت و غیرقابل تغییر و تخفیف از سوی شارع (خداوند) معین شده و در قانون نیز بیان شده است.
- تفاوت مهم حد قذف با سایر حدود در این است که جنبه حق‌الناس دارد. یعنی این که در صورت گذشت شاکی، مجازات ساقط میشود.
- برای تحقق قذف لازم است، نسبت دادن جرایم جنسی به‌طور صریح و روشن (از هر طریق مانند گفتار و نوشتار) باشد.
- لازم است قذف‌کننده به معنای واژه‌ای که استفاده کرده است، آگاهی داشته باشد.
سوالات رایج
آیا مجازات بی حرمتی و افترا برای فرد سوپیشینه موثر ایجاد میکند؟
خیر،مجازات توهین و افترا حسب مورد شلاق،حبس و جزای نقدی است که در هر صورت سوپیشینه موثر ایجاد نمیکند.
آیا در صورت گذشت شاکی فرد مجازات خواهد شد؟
این جرم از جرایم قابل گذشت است پس در صورت گذشت شاکی فرد مجازات نخواهد شد.
نویسنده: فاطمه بیات (وکیل پایه یک دادگستری)
توهین و افترا
توهین و افترا# قذف#توهین ساده# توهین مشدد#