نفقه و ضمانت اجرای عدم پرداخت آن
اگر بخواهیم در مورد نفقه و ضمانت اجرای عدم پرداخت آن سخن بگوییم؛ ابتدا تعریفی از نفقه داشته باشیم؛
طبق ماده ی ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران نفقه عبارت است از؛
- «همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه ی نقصان یا مرض».
قانون میزان دقیق و مشخصی برای نفقه مشخص نکرده و نفقه را بر مبنای نیاز های متعارف و متناسب با وضعیت زن و منطبق با عرف زمان و مکان زندگی زوجین دانسته است. اینجا موضوع نفقه و ضمانت اجرای عدم پرداخت آن اهمیت می یابد.
در قانون مدنی و هم در قانون کیفری به ضرورت پرداخت نفقه تاکید شده اما علی رغم این تأکیدها در برخی موارد هم به مرد اجازه داده شده که از پرداخت نفقه خودداری کند، که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
در ادامه مطلب سعی بر این است نفقه و ضمانت اجرای عدم پرداخت آن توضیح داده شود.
عدم تمکین و سلب لزوم دادن نفقه
صریح ترین ماده ی قانون مدنی برای ندادن نفقه به زن، ماده ی ۱۱۰۸ ق.م است. مطابق ماده ی 1108 قانون مدنی: « هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود».
طبق ماده ی مذکور، تمکین نکردن زوجه(نشوز)مانع استقرار نفقه است.
تعریف تمکین
تمکین عبارت است از برآوردن نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته های مشروع وی.
موارد تمثیلی تمکین
1-برقراری رابطه زناشویی
در این مورد تنها به جز موارد؛
- خاص شرعی
- و بیماری
- یا درخواست های غیر اخلاقی یا مغایر با سلامت جسم و روح، زن باید از همسر خود تمکین کند.
2-اقامت زوجه در منزل شوهر. (ماده ی 1114 قانون مدنی)
یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه ی شوهر زندگی کند. مگر اینکه در عقد ازدواج اختیار تعیین محل سکونت به زوجه داده شده باشد. در غیر این صورت اگر زن بدون دلیل موجه و بدون موافقت شوهر خانه را ترک کند و حتی در خانه پدر یا مادر خویش اقامت کند مرد میتواند از دادن نفقه وی امتناع کند و آن را پرداخت نکند.
3- الزام زن به حسن معاشرت با شوهر خویش (ماده ی 1103 قانون مدنی).
زنی که بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند ناشزه ( نافرمان) نامیده می شود و در صورت ناشزه بودن زن، مرد هم از دادن نفقه معاف خواهد بود و هم می تواند از دادگاه تقاضای طلاق نموده و همسر دیگری اختیار کند.
4-سوء رفتار زن یا انتخاب شغلی مغایر با شئون اخلاقی و وظایف زناشویی ومصالح خانوادگی از دیگر موارد نشوز محسوب خواهد شد( ماده ی 1117 قانون مدنی).
- البته تمکین به معنای تسلیم بی چون چرای زن در مقابل مرد و تن دادن به خواسته های نا مشروع وی نیست.
- چنانچه زن به دلیل عذر شرعی یا مسایل پزشکی قادر به ایفای وظایف زوجیت نباشد.
- یا برای انجام واجب مهم شرعی ناچار به مسافرت باشد.
- و از شوهراجازه نگیرد ناشزه محسوب نمیشود و نفقه وی بر عهده شوهر است.
ضرورت پرداخت نفقه در عقد دائم
نفقه مختص زنی است که به عقد دائم درآمده است. در عقد یا ازدواج موقت، طبق ماده ی 1113 قانون مدنی، زن مستحق نفقه نخواهد بود. مگر اینکه در موقع عقد شرط شده یا عقد بر مبنای ان جاری شده باشد .
نفقه ی زن پس از طلاق همسر
در طلاق رجعی، (طلاقی که تا مدت عده مرد میتواند رجوع کند) نفقه ی زن در زمان عده اش که عده آن سه طهر است.
- بر عهده مرد است.
- مگر آنکه طلاق به واسطه عدم تمکین و نشوز زن باشد.
- که در این صورت، نفقه به زن تعلق نمیگیرد.
اما اگر طلاق به دلیل فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد و زن حامله باشد تا زمانی که فرزندش به دنیا بیاید، حق نفقه دارد و در غیر از این مورد حق دریافت نفقه ندارد (ماده ی1109 قانون مدنی).
ضمانت اجرای حقوقی عدم پرداخت نفقه زن
- مطابق ماده 1111 قانون مدنی:
«زن می تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه، به محکمه رجوع کند. در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد.»
- همچنین، طبق ماده 1129 قانون مدنی:
«در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه، زن می تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می نماید».
بنابراین، ضمانت اجرای حقوقی عدم پرداخت نفقه زن ناظر به حالتی است که؛
- زن از طریق دادگاه حقوقی اقدام به ارائه دادخواست مطالبه نفقه نموده و نفقه خود را مطالبه کند.
- در صورت وجود شرایط تعلق نفقه به زن، مرد موظف به پرداخت نفقه به وی خواهد شد.
- بعلاوه اینکه اگر مرد به دلایلی نتواند نفقه همسرخود را بپردازد، برای زن حق طلاق بوجود خواهد آمد.
نحوه ی درخواست نفقه
- زن برای مطالبه نفقه می تواند دعوای حقوقی و کیفری مطرح کند.
- یکی دادخواست حقوقی ودیگری شکایت کیفری است.
- در دادخواست حقوقی، وقتی زن از شوهرش تمکین می کند اما شوهر از دادن نفقه خودداری میکند.
- بنابراین می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و دادن دادخواست مطالبه نفقه؛
- محکومیت شوهرش را به پرداخت نفقه از دادگاه بخواهد.
در این صورت دادگاه پس از بررسی صحت ادعای زن، حکم به پرداخت نفقه خواهد داد. در این شرایط اگر مرد پذیرفت قضیه ختم می شود.
- اما اگر محکوم به پرداخت نفقه شود ولی امتناع کند.
- یا واقعا در فقر باشد.
- زن می تواند درخواست طلاق نماید و قاضی مرد را مکلف و مجبورخواهد کرد که وی را طلاق دهد .
اما راه حل دیگر شکایت کیفری است و از آنجا که عدم پرداخت نفقه در قانون ایران جرم است.
- زن در صورتی که نفقه دریافت نکند، می تواند با مراجعه به دادسرا تعقیب جزایی شوهرش را از دادگاه بخواهد.
- در این صورت با اثبات عدم پرداخت نفقه، مرد علاوه بر پرداخت نفقه به مجازات مقرر در قانون مجازات نیز محکوم خواهد شد.
ماده ۶۴۲ ق.م.ا(قانون مجازات اسلامی) مقرر می دارد که:
«هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه دیگر اشخاص واجب النفقه امتناع کند دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم خواهد نمود».
نویسنده:فاطمه بیات (وکیل پایه یک دادگستری)
نفقه# تمکین# حق قانونی زوجه#
نفقه و ضمانت اجرای عدم پرداخت آن